De schuld van school
Als een collega in de pauze vertelt over een leerling die weer eens onuitstaanbaar was in de les, zeg ik tegen hem: “Het ligt altijd aan de docent!” Ik zeg het met een lach en een knipoog. De nekharen van mijn collega staan al overeind en nog net voordat hij me aanvliegt ziet hij mijn knipoog en lacht mee. De onmacht van de docent herken ik heel goed. Elke leraar komt met leerlingen situaties tegen waarvoor hij of zij geen oplossing weet. Voor veel gevallen vind je vroeg of laat een oplossing. Bij een enkele leerling lukt dat niet. Dan ontstaat er een lijdensweg met een vaak onbevredigend einde.
Er wordt vaak eenzijdig gekeken naar een probleemleerling. Het ligt of aan de leerling of aan de thuissituatie. Of aan allebei. Bijvoorbeeld: de leerling heeft ADHD maar zijn ouders willen niet dat hij Ritalin gebruikt, daarom is hij in de les niet te handhaven. Of: de leerling heeft een motivatieprobleem en mist discipline, dat komt omdat hij thuis te veel wordt verwend. Geen speld tussen te krijgen. Maar toch mis ik iets. Er wordt zelden gezocht naar wat de school kan veranderen in de begeleiding van deze leerlingen. Scholen zijn er goed in om te benoemen wat leerlingen niet goed kunnen. Ze zijn er niet zo goed in om te benoemen waarin ze zelf tekort schieten.
Kritisch naar jezelf kijken is ook niet gemakkelijk – dat is voor leerlingen en ouders niet anders dan voor docenten en scholen. Kritisch naar jezelf kijken betekent dat je accepteert dat je niet helemaal perfect bent. Daar is lef voor nodig. Het betekent dat je eigenlijk wel wat hulp kan gebruiken. Maar hoe pak je dat aan? Hoe verander je jezelf? En, misschien nog wel lastiger, hoe verander je de omgeving? Het onderwijssysteem in Nederland is er niet voor gemaakt om uitzonderingen te maken.
Toch geloof ik dat het mogelijk is. Het begint met bewust worden. Bewust worden dat niet alleen de leerling en zijn ouders moeten werken aan verandering, maar ook de school. Voor leerling en ouders is dat veranderen waarschijnlijk een nog lastigere opgave dan voor school. Zij hebben daar juíst de professional bij nodig. Als de school expertise mist zal ze moeten doorverwijzen naar externe zorg. Als het gaat over het aanbieden van passend onderwijs is de school zélf de professional. Dat vraagt om creativiteit en daadkracht. Ga in gesprek met de leerling en ontdek waar die wel goed in is. Er is altijd wel een docent in een klassenteam die iets weet over de bijzondere interesses of talenten van de leerling. Laat het reguliere programma los. Werk toe naar een beroepsgerichte opleiding in het (V)MBO. Koppel de leerling aan een leerkracht die hij vertrouwt en zorg dat er tijd is om aandacht te geven. Dezelfde tijd die nu verloren gaat aan het geven van negatieve aandacht?
Ik heb makkelijk praten. Tot nu toe is het gebleven bij mijn overtuiging dat het anders kan. Tot nu toe. Want ook al ontbreekt mij de tijd, ik ga het gewoon proberen. Mijn beoogde leerling heeft behalve een chronische schoolallergie een uitzonderlijk talent voor het maken van video. Vanuit mijn oude beroep en mijn ervaring als mentor kan ik hem daar goed bij begeleiden. Ik hoop dat we samen het verschil kunnen maken. En dat mijn school er iets van leert.
Deze column verscheen eerder in vakblad Bij de les.